بازتاب ایلام-مهدی جعفری - کارشناس ارشد کامپیوتر گرایش نرم افزار/ سجاد میرزایی -کارشناس ارشد مدیریت: امروزه، شهرنشینی و توسعه شهری یکی از پدیده های ویژه است.

رشد سریع شهرها و پیشی گرفتن آن از توانائی ها و منابع مدیران شهری، ارائه خدمات شهری مناسب را برای مدیران شهری به یک چالش عظیم تبدیل نموده است. تراکم جمعیّت، دشواری رفت و آمد در محیط های شهری، آلودگیهای هوا و ناامنی های اجتماعی، برخی از مشکلاتی است که ذهن کارشناسان و صاحب نظران در حوزه های مختلف را به خود مشغول نموده است. در این خصوص، به منظور کاهش و برطرف نمودن مشکلات یاد شده، توسعه فناوری اطّلاعات و ارتباطات مدّ نظر قرار گرفته است. در حوزه مدیریّت شهرهای بزرگ جهان، توسعه فناوری های اطّلاعات و ارتباطات باعث ایجاد تحوّلات اساسی در هوشمندسازی نظامهای اداره و کنترل امور شهری شده است. شهرداری یکی از مهمّترین نهادهای مدیریّت شهری در ساختارهای اجتماعی و سیاسی محسوب میشود که تحت تأثیر انقلاب اطّلاعات و ارتباطات قرار گرفته است. در ادامه، بر اساس برخی از مطالعات انجام شده در کشور بیان میشود که فناوری اطّلاعات و ارتباطات در قالب شهر، شهرداری و شهروند الکترونیکی چگونه میتواند عاملی موثّر برای بهبود و توسعه مدیریّت شهری باشد.

در دو دهه اخیر، واژه فناوری اطّلاعات یا فناوری اطّلاعات و ارتباطات به عنوان یک پدیده نوظهور و قدرتمند، جایگاه جهانی خود را پیدا کرده است و به نظر میرسد به زودی کاربردهای مختلف آن، تمام امور روزمره جوامع را- به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم _ تحت تأثیر خود قرار دهد. سرعت تأثیرگذاری و گسترش این پدیده بسیار زیاد است به طوری از هم اکنون انتظار میرود در ساختارهای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و همچنین در بنیانهای سنّتی اداره جوامع، تحوّلات اساسی رخ دهد و سیستم جدیدی از مدیریّت معرفی گردد. فناوری اطّلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن در جهان به اندازهای تأثیرگذار بوده است که سران کشورهای جهان با برگزاری دو اجلاس مهم (در سالهای 2003 و 2005 میلادی در ژنو و تونس)پایه های اصول جامعه اطّلاعاتی را شکل دادند و با تهیّه برنامه های اصولی و علمی برای جامعه اطّلاعاتی جهانی، خود را برای تغییرات بیشتر آماده کردند.

بیشتر کشورهای توسعه یافته ( که دارای سیستمهای پذیرنده در مواجهه با فناوری نوین هستند) منافع و خطرهای احتمالی فناوری اطّلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن را پذیرفتهاند و از آن استفاده میکنند. بعضی از کشورهای در حال توسعه و یا فقیر نیز که در خصوص مزایا و فرصتهای این فناوری اطّلاعات کافی ندارند و یا از امکانات اقتصادی لازم برای به کارگیری این پدیده بی بهره هستند، در این زمینه دچار عقب ماندگی شده اند. کشورهای نیز وجود دارند که از نظر مالی مشکل خاصّی ندارند، اما با رویکردی ایدوئولوژیک به این پدیده نوظهور نگاه میکنند و باعث تأخیر و یا مانع استفاده مردم کشور خود میشوند. متأسفانه این رویکرد موجب میشود خسارات جبران ناپذیری به جامعه تحمیل گردد. از آنجا که تمام ابعاد این پدیده ( و به خصوص بعضی از کاربردهای آن مانند شهر الکترونیکی) حتی در بعضی از کشورهای توسعه یافته نیز شناخته شده نیست. بنابراین، فرهنگسازی و آسیب شناسی در زمینه معرفی فناوری اطّلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن اقدام موثّری محسوب میشود. ]1[

شهر الکترونیکی، استفاده از فناوری های اطّلاعاتی و ارتباطی به منظور ارائه خدمات شهری، به صورت به هنگام و مستقیم به شهروندان در 24 ساعته شبانه روز است. شهر الکترونیکی تسهیلات لازم را به منظور دسترسی مناسب به اطّلاعات و خدمات شهری و فرصتهای گسترده تر برای مشارکت در فرآیندها را به مردم ارائه می نماید. شهر الکترونیکی، خدمات شهری را به صورت الکترونیکی در اختیار کاربران قرار می دهد و یا اطّلاعاتی را با استفاده کنندگان این خدمات مبادله میکند.

- ارائه خدمات مطلوب به شهروندان و گردشگران در هر زمان و هر مکان.

- ایجاد یک شهر نمونه برای زندگی، کار و اوقات فراغت.

- کاهش سفرهای درونشهری با توسعه کاربردهای فناوری اطّلاعات.

- ارائه کلیه خدمات مورد نیاز شهروندان به صورت برخط.

- ایجاد و توسعه زیرساخت اطّلاعاتی با ظرفیت بالا.

- نظارت هوشمند همراه با ارتقاء خدمات شهری و امور مرتبط با مدیریّت شهری.

- آموزش فراگیر شهروندان و کارکنان جهت استفاده از خدمات شهر الکترونیکی.

- یکپارچه سازی سیستمهای مدیریّتی و عملیاتی شهرداری و سازمانهای مرتبط.

- پیشبینی و ایجاد منابع پایدار درآمدی برای پروژههای شهر الکترونیکی.

- بازنگری و بهبود روندهای جاری و رویههای مورد نیاز و مؤثّر در شهر الکترونیکی.

- ایجاد پایگاه اطّلاعات شهری به منظور اطّلاع رسانی به موقع مدیران جهت اخذ تصمیم در مدیریّت شهری.

عملکرد شهر الکترونیکی را میتوان از دیدگاههای مختلف برّرسی کرد. از دیدگاه مدیران شهری، استقرار شهر الکترونیکی میتواند باعث سرعت و سهولت در انجام فعالیّتها، شفافسازی در ارائه خدمات و استفاده از نظرات مردم شود. از دید شهروندان نیز، دریافت خدمات از این طریق در هر زمان و در هر مکان، فرصت مغتنمی است که رضایت آنها را در پی دارد.

- فراهم آوردن خدمات اینترنتی با کیفیّت و سرعت بالا برای شهروندان.

- فراهم آوردن کانالهای آموزشی متفاوت و محیط آموزشی مادامالعمر.

- تقویّت رقابت تجاری شهر و ایجاد فرصتهای تجاری بیشتر توسط تجارت الکترونیک.

- کاهش ترافیک شهر با توجه به کاربرد اینترنت در فعالیّتهای شهری شهروندان.

- همسوسازی سرمایه گذاری بیشتر روی روشهای نوین اداره شهر.

- تسریع در برطرف شدن مشکلات ایجاد شده در شهر با ارتباط مستقیم مدیران شهری با شهروندان.

-جلوگیری از سرمایه گذاری بیشتر روی روشهای قدیمی اداره شهر.

- افزایش نظم در فعالیّتهای شهر با استفاده از سیستم اطّلاعات جامع.

- درآمد ثابت شهری با وجود آمدن یک سیستم باثبات گردش پول در جامعه.

- ایجاد زمینه برای استفاده از تجارب بین المللی در مدیریّت شهرها.

- شناسايي بهتر مشکلات و نقاط ضعف شهر به منظور بهبود در تصمیمگیری در بعضی از فرآیندهای زندگی.

- بهره گیری از فرصت تجاری مناسب بدست آمده از طریق تجارت الکترونیک.

- ارتباط بهتر با سازمانها و ارگانهای مختلف شهری.

- بهره گیری از خدمات اینترنتی با کیفیّت و سرعت بالا.]2و5[

گستردگی و پیچیدگی مسائل شهری و رشد و توسعه روزافزون شهرها، مدیریّت امور شهر را به وظیفهای دشوار تبدیل نمودهاست. علاوه بر موضوعاتی همچون محیط زیست، حمل و نقل، ایمنی و برنامه ریزی شهری، یکی از عوامل مهمی که تأثیر فزاینده و تعیین کنندهای بر عوامل سازنده شهری دارد، مدیریّت شهری است. اگر شهر همچون سازمانی در نظر گرفته شود، لازم است که در رأس آن عنصری برای برنامهریزی آینده و اداره امور کنونی قرار گیرد. این عنصر را میتوان مدیریّت شهر نامید. مسائل بسیاری در شهرها وجود دارد که برای حلّ آنها و پاسخ به درخواستهای موجود در عرصههای زندگی جمعی، وجود مدیریّت شهری را ضروری مینماید. این موضوع به خصوص در مسائل خدماتی و عمرانی عمومی جنبه ویژه پیدا میکند. لذا اموری مانند تأمین بهداشت و نظافت محیط شهر، ایجاد و حفظ فضای سبز، تأمین ایمنی شهر و شهروندان، نیازمند وجود سازمانی با تشکیلات مشخّص است تا مدیریّت شهر به نحو مطلوب صورت گیرد. بدینسان مدیریّت شهری به معنای سازماندهی عوامل و منابع برای پاسخگوئی به نیازهای ساکنان شهر است و شامل کارکردهای برنامهریزی، اجرا، نظارت، کنترل و هدایت است که برای اعمال قدرت باید برآمده از اراده شهروندان و قراردادهای اجتماعی باشد.

ترادف مفهوم مدیریّت شهری به رغم ماهیّت آن با مفهوم شهرداری به عنوان سازمان مدیریّت شهری، ناگزیر میسازد تا به مفهوم شهرداری نیز پرداخته شود. عنصر سازمانی در نظام اداره امور شهرهای کشور، سازمانی عمومی غیردولتی با نام شهرداری است. در یک تعریف میتوان گفت «شهرداری سازمانی است که سکنه یک شهر با استفاده از حقوق طبیعی خود و اختیاری که قانون به آنها اعطا نموده است، به منظور ایجاد و اداره نمودن تأسیسات عمومی، وضع و اجرای نظامات شهری و تأمین نیازمندیهای مشترک محلی بهوجود میآورند و به آن اختیار و نمایندگی میدهند تا هزینه خدماتی را که بر عهده آن واگذار گردیده است با روشی منطقی و عادلانه بین سکنه شهر و استفادهکنندگان توزیع و سرشکن نموده، از آنها وصول کند. »

برابر ماده 5 قانون محاسبات عمومی کشور نیز «شهرداری سازمانی است عمومی و غیردولتی که دارای شخصیّت و استقلال حقوقی بوده و تحت نظارت شورای شهر که منتخب مردم است و نظارت دولت از طریق وزارت کشور برای انجام وظایفی که در قانون شهرداریها آمده است، تأسیس شده است. » با توجه به تعاریف ذکر شده میتوان گفت تعریف مدیریّت شهری( با توجّه به دیدگاهی که آن را مساوی با شهرداری میگیرد) عبارت است از اداره سازمانی غیردولتی که برای برآورده کردن نیازهای مشترک شهروندان در سطح شهر از طرف آنها و مطابق با قانون تأسیس میگردد و در محدوده فعالیّت خود استقلال سازمانی دارد.]3[

5- شهرداری الکترونیکی، مهمّترین محور شهر الکترونیکی

تاکنون، مدیریّت واحد شهری در ایران به معنای واقعی خود پیادهسازی نشده است و وظایف آن در بین سازمانهای مختلف از جمله شهرداری توزیع شده است. به همین دلیل میتوان به پیادهسازی شهر الکترونیکی با محوریّت شهرداری امیدوار بود. امّا چرا در ایران و سایر کشورهای دنیا، شهر الکترونیکی با محوریّت شهرداری معنی پیدا میکند، زیرا:

-شهرداری بزرگترین استفاده کننده دادههای شهری در مدیریّت و برنامهریزی شهری است.

-- شهرداری گستردهترین سازمان خدماتی در ارتباط با مردم است.

- شهرداری گستردهترین سازمان در تنوع شرح وظایف است.

- شهرداری مهمّترین سازمان در واگذاری کارهای دولتی به بخش خصوصی است.

- شهرداری مستعدترین سازمان در جلب تخصص، مدیریّت زیرساخت و توزیع فراگیر امکانات است.

- شهرداری فعّالترین گلوگاه آماری مورد نیاز در برنامهریزی شهری منطقهای و ملّی است.

- شهرداری معتبرترین و مطمئنترین پایگاه اطّلاعات شهری است

6- کارکردهای فناوری اطّلاعات در شهرداری الکترونیکی

6/1- تأمین نیازهای اطّلاعاتی شهروندان، بازرگانان و توریستها از طریق شبکههای اینترنتی

نیازهای موردنظر شامل اطّلاعات فناوری و صنعت، تحقیق و توسعه، پایه پزشکی و پیراپزشکی، راهبردی و امنیّتی، انسانی (جمعیّت شناختی، مردم شناختی، بوم شناختی) فرهنگی، ادبی و هنری میگردد.

از این طریق میتوان اخبار و اطّلاعات جاّدهای، وضعیّت عبور و مرور، طرح و پروژههای عمران جادّهای، شمار خودروهای در حال تردد در آزادراهها و شبکههای جادّهای را به منظور افزایش ظرفیّت جادّهها، به طور لحظهای منتشر نمود. مدیریّت نظام ترافیکی با بهرهگیری از سیستم رایانهای (به عنوان مثال با استفاده از دوربینهای خودکار) میزان و حجم ترافیک جادّهها و بر روی پلها را مورد برّرسی قرار میدهد. اطّلاعات به وسیله اپراتورهای ویژه ترافیک و با استفاده از سیستم گردآوری اطّلاعات، پردازش و توزیع میشوند. رسانهای گروهی نیز از جمله رادیو به سیستم رایانهای متّصل میشوند تا امکان گزارش وضعیت ترافیک جادّهای فراهم گردد. اطّلاعات و تصاویری که در باره جریان ترافیک، آمار تصادف، ساخت و سازهای جادّهای و .... از طریق دوربینها بدست میآید بر روی وبسایت نیز منتشر میشود و مسافران امکان دستیابی به آن را خواهند داشت.

با استفاده از پرسشنامههای الکترونیک انجام میشود. این پرسشنامه، نوعی چکلیست از تصمیمهای برنامهریزی شده در قالب فرم نظرسنجی است. متصدّیان مربوط در سایت شهرداری، از بازدیدکنندگان درخواست میکنند تا ضمن ارائه برخی از اطّلاعات شخصی (مانند سن، محل سکونت و ... ) به سوالات پاسخ دهند.

6/4 دیدار و گردهماییهای مجازی با مدیران شهری

سامانه الکترونیکی ارتباطات مردمی، ایده «سازمان شفّاف و پاسخگو» را دنبال میکند. در صورتی که یک خط ارتباطی متقابل میان مردم و سازمان ایجاد شود میتوان آراء نظرها و افکار مردم رابیواسطه و مستمرّ دریافت کرد. در این صورت، مدیران میتوانند از تغییرات محیطی آگاه شده و متناسب با تحوّلات، فعالیّتهای لازم را پیشبینی کنند. دسترسی برابر، سریع و آسان به مدیران سطوح مختلف در سازمان، زمینهساز مشارکت واقعی مردم خواهد بود. این سامانه، ارتباط بین مردم و سازمان را آسان نموده و حرکت آزاد اطّلاعات بین مردم و نهادهای اجتماعی را میّسر میسازد. همچنین، باعث مشارکت بیشتر مردم در تصمیمسازی میشود. سوءتفاهم و تنشهای ناشی از فقر ارتباط را کاهش میدهد و در نهایت، باعث ارتقاء آگاهی و درک متقابل مردم و سازمان از یکدیگر میشود.

صاحبان ایده و افراد خلاق، بدون محدودیّتهای فیزیکی و موانع جغرافیائی و اجتماعی، فرصت حضور در اتاقهای مجازی فکر و ایدهپردازی را به دست میآورند.

گزینههای متنوع و کمهزینهای از انواع تفریحات و سرگرمیهای مجازی در اختیار شهروندان قرار میدهد.

فردی که با یک ایده و فکر جدید، از طریق بسیج منابع و با ایجاد یک کسب و کار(کسب و کار الکترونیکی یا اینترنتی، کسب و کار خانگی، کسب و کار خانوادگی، کسب و کار کوچک و متوسط) که توأم با مخاطرههای مالی، اجتماعی و حیثیّتی است، محصول و خدمتی جدید را به بازار عرضه میکند «کارآفرین» نامیده میشود. ترویج فرهنگ کارآفرینی، توسعه عملیاتی کارآفرینی، ارتقاء توانمندی، آموزش و ترویج کارآفرینی بخشی از امکاناتی است که شهرداری الکترونیک به شهروندان خود ارائه میکند.

در سازمان و مدیریّت، هدف از مجازی کردن تشکیلات و پستهای سازمانی، از میان برداشتن فاصلههای موجود است. با این حال، شرح وظایف تغییر پیدا نمیکند. با مجازی کردن ساختار سازمان، مدیران و کارشناسان سطوح مختلف میتوانند بهطور افقی با یکدیگر ارتباط داشته باشند، کارایی نیز افزایش مییابد. همچنین، بسیاری از مشکلاتی که در کارهای گروهی وجود دارد، برطرف میگردد.

عدم توازن و تعادل در توزیع امکانات، تسهیلات و فرصتهای خدمات شهری در نقاط مختلف، یکی از مهمّترین مشکلات موجود در کلانشهرها محسوب میشود. با توسعه فناوری اطّلاعات و ارتباطات و از طریق فراهم نمودن امکانات و فرصتهای مجازی میتوان از گسترش عقبماندگی در نقاط مختلف شهر جلوگیری کرد. دسترسی همزمان به اطّلاعات برای همه افراد، باعث صرفهجوئی در زمان، هزینههای جاری و همچنین مانع از شکلگیری روابط ناسالم در معاملات پیمانکاری سازمان میشود.

شهرداری الکترونیک، مشارکت شهروندان خود را در سطوح مختلف (مشارکت در تعیین نیازها و اولویّتها، شناسائی ظرفیّتها و توانمندیهای محلّی، اجرای برنامهها و نظارت بر عملکرد مدیران شهر) افزایش میدهد.

توسعه فناوری در سازمان منشأ تحول و اثر در نظام خدمات شهری خواهد بود. اطّلاعرسانی سریع و دقیق، سهولت در گردش امور، تسریع کار مراجعین، پایبندی به قوانین، مقررات و رفتار مناسب با مراجعین، برخی از ویژگیهای یک نظام خدماتی مطلوب محسوب میشود که همراه با جریان حرکت به سوی شهرداری الکترونیکی توسعه پیدا میکنند.

عوامل مؤثّر در رضایتمندی مراجعه کنندگان به سازمان عباتند از:

· ارائه خدمات مطلوب مبتنی بر نیاز مراجعه کننده

نقش فناوری در تکریم مراجعه کنندگان به شهرداری به دلیل تأثیر آن در ارتقاء مهارتهای انسانی، اصلاح روشهای انجام کار و ارائه خدمات مبتنی بر نیاز است.

سازمانهای مختلف به تناسب نیازهای مدیریّتی، با صرف هزینه زیاد، اقدام به جمعآوری اطّلاعات میکنند. با استفاده از سیستم اطّلاعات جغرافیائی، سازمانهای ذینفع میتوانند از اطّلاعات شهری استفاده کنند. بدین ترتیب، علاوه بر صرفهجوئی در هزینهها و جلوگیری از دوبارهکاریها، امکان مشاهده روند تغییرات شهری نیز فراهم میشود.

فناوری اطّلاعات، موجب تحوّل در ساختار و روشهای آموزش شهروندان شده است. ابزارهای الکترونیکی، ظرفیّتهای جدید را متناسب با سلیقه و نیاز فراگیران عرضه کرده اند. بنابراین، شعارهای «شهر یادگیرنده» و «شهروند یادگیرنده» در صورت بکارگیری سیستم های یادگیری الکترونیکی در شهرداری مجازی تحققّ خواهد یافت.

سیستمهای ردیابی در خدمات شهری، مزیّت و الزامی است که برای تحققّ یافتن یک کلانشهر الکترونیکی ضرورت دارد. استفاده از سیستمهای ردیابی الکترونیکی در خدمات شهری منجر به افزایش سطح کیفیّت خدمات، افزایش سرعت در تصمیمگیری و ارائه خدمات، کاهش هزینهها، جلوگیری از سوء استفادههای احتمالی، هدایت و کنترل بهینه ناوگان در زمان بحران و افزایش دقّت و سرعت در تحلیلها خواهد شد.

هر سازمانی با توجه به مخاطبان خود در جامعه و تعاملاتی که دارد جایگاه ویژهای را برای نظارت مردم بر عملکرد سازمان در نظر میگیرد. هدایت و تنویر افکار عمومی از عملکرد سازمان، با تقویّت مبانی نظارت همگانی سازمان و بهرهگیری از مبانی نظری و سیستمی تأثیرگذار میّسر خواهد شد. یکی از روشهای مدرن نظارت بر عملکرد سازمان، نظارت بر مبنای فن و تکنولوژی است. در این روش، نظارت به صورت غیر محسوس صورت خواهد گرفت و کنترل بیشتر در عرصه نظام و از طریق نرمافزارهای مدرن انجام میگیرد. مهمّترین اثرات نظارت همگانی در شهرداری الکترونیک عبارتند از:

- ایجاد فرصت برابر برای شهروندان در دسترسی به مدیران شهری و تحققّ رویکرد عدالت محوری

- استقرار نظام نظارت دقیق و مستقیم شهروندان بر مدیران شهری

- تشخیص تهدیدها و فرصتهای پیرامون مدیران شهری

- فراهم شدن امکان رسیدگی دقیقتر به نظرات و خواستههای مردم در رابطه با خدمات اداری

سیستم های هوشمند کنترل سازههای شهری، سطح ایمنی بنا (از نظر نوع و استحکام مصالح) و مقاومت سازهها در برابر شرایط محیطی و فجایع طبیعی را برّرسی کرده و اطّلاعات مورد نیاز را در مورد تناسب بنا با فضا عرضه می کنند.

6/18 - برخورداری آسان و همگانی از ارتباطات و فناوری اطّلاعات

هدف اصلی از توسعه و ایجاد محیطهای هوشمند این است که شرایطی فراهم گردد تا افراد (با هر میزان سواد و اطّلاعات) بتوانند به راحتی از دستاوردهای فناوری اطّلاعات استفاده نمایند. ]4[

پیشرفت سریع شهرها در جهان و الکترونیکی شدن آنها نشان میدهد که روز به روز جهان در حال متحوّل شدن است. تاریخ نشان میدهد که هر کشوری زودتر تحوّلات جدیدی را درک کند و آنرا به مرحله عمل برساند، آینده موّفقتری در پیشروی دارد. ]1[ در عصر حاضر، اطّلاعات و اطّلاع رسانی، مهمّترین ابزار استراتژیک برای مدیریّت و اداره صحیح همه واحدهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی محسوب میگردد. به همین دلیل اهمیّت اطّلاعات در فرآیند تصمیم گیری، فناوری اطّلاعات در جهان با سرعت چشمگیری در حال توسعه است و تمامی فعالیّتهای روزمره بشر را تحت تاثیر قرار داده است. در حوزه شهری، شهرها و شهرداریهای الکترونیکی یکی پس از دیگری در حال ظهور هستند و در آیندهای نزدیک، ارائه خدمات شهری را کاملا دگرگون میکنند.

آنچه از مطالب ارائه شده برداشت میشود این است که در یک شهر الکترونیک، کارها را میتوان بسیار سادهتر و با اطمینان خاطر بیشتری انجام داد. تاثیر بکارگیری فناوری اطّلاعات و ارتباطات را میتوان از دیدگاههای مختلف بررّسی کرد. از دیدگاه مدیران شهری، این پدیده میتواند باعث سرعت و سهولت در انجام فعالیّتها، شفافسازی در ارائه خدمات و استفاده از نظرات شهروندان شود. از دید کاربران نیز، دریافت خدمات در هر زمان و هر مکان فرصت مغتنمی است که رضایت آنها را در پیدارد. در صورتی که مدیران شهری و شهروندان با تمام ابعاد بکارگیری فناوری اطّلاعات و ارتباطات در قالب شهر، شهرداری و شهروند الکترونیکی آشنا شده و آن را بپذیرند، سرعت توسعه این پدیده بیشتر شده و شانس داشتن یک شهر خوب و پاسخگو افزایش مییابد.

1- جلالی، علی اکبر، شهر الکترونیک، چاپ سوم، تهران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، 1384.

2- جلالی، علی اکبر، "شهر الکترونیکی"، ماهنامه توسعه کاربری فناوری اطّلاعات و ارتباطات، سال پنجم، شماره دوم، صفحه 64، خرداد ماه 1386.

3- خانزاده، علی، "شهر، شهرداری، شهروند الکترونیکی"، ماهنامه توسعه کاربری فناوری اطّلاعات و ارتباطات ، سال پنجم، شماره دوم، صفحه 73، خرداد ماه 1386.

4- صرافی، مظفر و عبدالهی، مجید، "تحلیل مفهوم شهروندی و ارزیابی جایگاه آن در قوانین، مقرّرات و مدیریّت شهری"، فصلنامه پژوهش جغرافیائی، شماره 63 ، ص121، تهران، بهار1387.

5- محکی، علی اصغر، "شهرداری الکترونیکی"، ماهنامه توسعه کاربری فناوری اطّلاعات و ارتباطات ، سال پنجم، شماره دوم، صفحه 77، خرداد ماه 1386.

6- نظریان آزاد، سیروس و حاتم آبادی فراهانی، الهام، "تجارب حاصله از بهکارگیری یک نمونه از فناوری اطّلاعات در مدیریّت شهری"، کنفرانس بین المللی مدیریّت، چهارم، سالن اجلاس سران، 30 آذر ماه 1385.

آخرین دیدگاه‌ها

نقش فناوري اطّلاعات در مدیریت و توسعه؛

شهرنشینی و توسعه شهری!